“ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်ကို ဘယ်လိုထိန်းသိမ်းရမလဲဆိုတာမသိတဲ့ အစိုးရရဲ့လုပ်ရပ်တွေကြောင့် မြေပြင်ပေါ်မှာလည်း ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွေ တစ်ရက်ထက်တစ်ရက် ပျက်စီးလာတယ်။”

(မြောက်ဦးရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် ဒေသထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့ ဥက္ကဌ ဒေါ်ခင်သန်း)

တွေ့ဆုံမေးမြန်းသူ-နောင်ခိုင်အောင်၊စိုးဇံအောင်
နိရဥ္စရာ- ဒီဇင်ဘာ၉/၂ဝ၁၉ ( ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်)
 
အဖိုးမဖြတ်နိုင်သည့် သမိုင်းယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်များနှင့် တည်ရှိပြီး ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ နှလုံး သည်းပွတ်ဖြစ်သည့် ရှေးဟောင်းမြို့တော် မြောက်ဦးကို ကမ္ဘာ့ရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ် စာရင်းဝင်ရေးအတွက် အဆိုပြုလွှာမူကြမ်း MRAUK-U Nomination Dosseir For Inscription On the World Heritage List(2019)ကို စက်တင် ဘာလ ၂၅ ရက်နေ့က ပြင်သစ်နိုင်ငံ ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်ရုံး UNESCO World Heritage Centre ကို တင်သွင်းခဲ့တယ်လို့ သိရပါတယ်။ အဲဒီကိစ္စနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မြောက်ဦး ရှေးဟောင်းယဉ် ကျေးမှုအမွေအနှစ် ဒေသထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့ ဥက္ကဌ ဒေါ်ခင်သန်းနဲ့ နိရဥ္စရာ သတင်းဌာနက တွေ့ဆုံးမေးမြန်း ခဲ့တာကို တင်ဆက်ပေးချင်ပါတယ်။

မေး- ဆရာမတို့ မြောက်ဦးကို ကမ္ဘာ့ရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်စာရင်း(UNESCO)ဝင်ဖို့ အတွက် အဆိုပြုလွှာမူကြမ်းကို တင်သွင်းလိုက်တယ်လို့ သိရပါတယ်။အဲဒါကို ဘယ်လိုပုံစံမျိုးနဲ့ ဘယ်နေရာကို တင်သွင်း ခဲ့တယ်ဆိုတာ သိပါရစေခင်ဗျာ။
ဖြေ- ကျွန်မတို့ မြောက်ဦးကို ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် စာရင်းတင်သွင်းဖို့အတွက် ကော်မတီ (၁၆) အရင်ဖွဲ့စည်းခဲ့တယ်။ ကော်မတီ ၁၆ ဖွဲ့ကနေပြီး မိမိတို့ သက်ဆိုင်ရာတာဝန်တွေနဲ့အတူ လုပ်ငန်းတွေကို ဆောင်ရွက်ကြရတယ်။ ဆိုတော့ ကော်မတီ ၁၆ ဖွဲ့ဟာ နှစ်နှစ် အချိန်ယူခဲ့ရတာပေါ့။ ဆိုတော့ ၂ နှစ်ဆောင် ရွက်ခဲ့တဲ့ အချိန်မှာ ကျွန်မတို့ လုပ်ငန်းတော်တော်များများ ပြီးဆုံးခဲ့တယ်လို့ ပြောရပါမယ်။ ပြီးရင် Inventory စာရင်းကောက်ယူတဲ့အချိန်မှာ စစ်ပွဲတွေ စပြီးဖြစ်တယ်။ စစ်ပွဲဖြစ်တဲ့ကြားကမှ ကျွန်မတို့ အားစိုက်ပြီး ဆောင်ရွက်ခဲ့တဲ့အတွက် အဲဒီမူကြမ်းဟာ ပြီးစီးခဲ့တယ်။ အဲဒီ အဆိုပြုလွှာမူကြမ်း MRAUK-U Nomination Dosseir For Inscription On the World Heritage List(2019)ကို ကျွန်မတို့မှန်းထားတဲ့ စက်တင်ဘာထဲ မှာပေါ့။ စက်တင် ဘာလ ၂၅ ရက်နေ့က အဲဒီမူကြမ်းကို  ပြင်သစ်နိုင်ငံ ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်ရုံး UNESCO World Heritage Centre ကို တင်သွင်းခဲ့ပါတယ်။

မေး- အဲဒီ အဆိုပြုလွှာ မူကြမ်းတင်သွင်းတဲ့အခါပေါ့။ အဆင့်ဆင့်သွားရတာတွေရှိလား။ဘယ်လိုမျိုးလဲ သိပါရစေ။
ဖြေ- အဆင့်ဆင့် ဆိုတဲ့နေရာမှာ အခုတော့ ဒီ အဆိုပြုလွှာမူကြမ်းကတော့ အဆင့်လိုက် တင်သွင်းလို့ ပြီးသွားပြီ။သူတို့ ဒီ ဇန်နဝါရီလအကုန် ဖေဖော်ဝါရီလဆန်းပိုင်းအထိပေါ့။ အဲဒီအထိကို ကျွန်မတို့ တင်သွင်း လိုက်တဲ့ အဆိုပြုလွှာမူကြမ်းမှာ လိုအပ်ချက်တွေ ရှိနေရင် သူတို့တွေ ထပ်မံဖြည့်စွက်ခိုင်းတာတွေ ရှိမယ်။ နားမလည်တာတွေ ပြန်မေးတာမျိုးရှိမယ်။ အဲဒါတွေအတွက် ကျွန်မတို့ဘက်က အဆင်သင့် ထပ်မံပြင်ဆင် ထားရပါတယ်။သူတို့ ဇန်နဝါရီလအထိ မေးလို့ ပြီးသွားရင်ဆိုရင်၊ကျွန်မတို့ဘက်ကလည်း ပြီးစီးအောင် ဖြေလို့ပြီးသွားပြီ ဆိုလို့ရှိရင် သူတို့ ဒီအဆင်ပြေတဲ့ အချိန်တစ်ချိန်မှာ Torist တွေအနေနဲ့ လာပြီးတော့မှ လာကြည့်ပါမယ်။ လာကြည့်တဲ့ အချိန်မှာတော့ ဘယ်သူမှ သိလိုက်မှာမဟုတ်ဘူး။ ပြီးတော့ ၂ဝ၂ဝ သြဂုတ် မဟုတ်ရင်  စက်တင်ဘာလောက်မှာပေါ့။ သူတို့တွေ တရားဝင်လာပြီးတော့ စစ်ပါမယ်။တရားဝင် လာစစ်တဲ့ အချိန်ကျမှ သူတို့တွေ ပြည်သူလူထုကို တွေ့ဆုံပါမယ်။ ရဟန်း၊သံဃာတွေကို သူတို့ တွေ့ဆုံပါမယ်။နောက် CSO အဖွဲ့စည်း တွေ၊အာဏာပိုင်အဖွဲ့အစည်းတွေ၊လူထုအလွှာပေါင်းစုံကို သူတို့တွေ့ဆုံမှာဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးတော့ ၂ဝ၂၁ ပေါ့။ ဇူလိုင်လလောက်မှာမှ တရုတ်နိုင်ငံမှာ ကျင်းပမယ့် ၄၄ ကြိမ်မြောက် ကမ္ဘာ့ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် ညီလာခံမှာ မြောက်ဦးကို ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် စာရင်းတင်သင့်မတင်သင့် မဲခွဲပြီးတော့ သူတို့ ဆုံးဖြတ်ကြမှာပါ။အဲဒီအခါမှ ဝင်၊မဝင် သိရပါမယ်။

မေး- အဲဒီတင်သွင်းလိုက်တဲ့ အဆိုပြုလွှာမူကြမ်းမှာ သမိုင်းအမွေအနှစ် အရေအတွက်ပေါ့နော်။အဲဒါ ဘယ်နှစ်မျိုးလောက် ထည့်သွင်းထားပါသလဲ။
ဖြေ- ကျွန်မတို့ ကမ္ဘာယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်စာရင်း တင်သွင်းတဲ့အခါ ဒီမြောက်ဦးမှာရှိတဲ့ ရှေးဟောင်း အဆောက်အအုံ၊ ရှေးဟောင်း ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် ခေါင်းစဉ်ပေါင်းပေါ့နော်။ ခေါင်းစဉ်ပေါင်း ၂၅ ခုကို ထည့်သွင်းထားပါတယ်။ကျွန်မတို့ တင်ပြမယ်ဆိုရင် ဘုရားပုထိုးတွေ၊ ကျုံးတွေပါမယ်။တံတိုင်းတွေပါမယ်။ နန်းရာကုန်းပါမယ်။ တံခါးတွေပါတယ်။မြောက်ဦးခေတ်ထွန်းကားတုန်းက ဖောင်တော်တွေ၊ ဆိပ်ကမ်းတွေပါမယ်။ ဆိုတော့ ကျွန်မတို့ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် ခေါင်းစဉ်ပေါင်း ၂၅ မျိုးကို ကျွန်မတို့ စာရင်း တင်သွင်းခဲ့ပါတယ်။

မေး- ဆရာမတို့ မြောက်ဦးကို ယူနက်စ်ကို ဝင်ရေးအတွက် ၂ဝ၁၇ ကပဲ စတင်ကြိုးပမ်းလာကြတာပေါ့နော်။ အဲတော့ အခု အဆိုပြုလွှာမူကြမ်း မတင်သွင်းခင် ကြားကာလမှာ လုပ်ငန်းစဉ်အတွက် ဘယ်လို အခက်အခဲ မျိုးကြုံတွေ့ခဲ့ရပါသလဲ။
ဖြေ- ကြုံခဲ့ရတာကတော့ အများကြီးပေါ့။အခက်အခဲတွေက တော်တော်များခဲ့ပါတယ်။များခဲ့တယ်ဆိုတာက ကျွန်မတို့ ရခိုင်နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ သမိုင်းအမွေအနှစ်တွေကို ရေးတော့မယ်ဆိုရင်၊ ရခိုင်နဲ့ပတ်သက်တဲ့ စာအုပ်စာတမ်း၊စာပေတွေက အရမ်းကို ရှားပါတယ်။ရှားပါးတော့ စာပေတွေကို ကိုးကားရမယ်လို့ ဆိုတဲ့အခါ နိုင်ငံခြားက ရေးထားတဲ့ စာရေးဆရာတွေပေါ့။ သူတို့တွေက သူတို့အမြင်တွေနဲ့ ရေးထားတဲ့ စာအုပ်တွေကို ကိုးကားတဲ့အခါ တကယ့်မြေပြင်နဲ့ ရခိုင့်ထုံးဓလေ့နဲ့ ကွာနေတာကို တွေ့ရတယ်။ နောက်ထပ် အခက်အခဲတွေက မြန်မာနိုင်ငံမှာ ရခိုင်သမိုင်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး သေသေချာချာ ပြုစုထားတဲ့ သမိုင်းကလည်း မရှိဘူး။ မြေပြင်နဲ့၊တကယ့်သမိုင်းက ဆိုတာနဲ့၊နိုင်ငံခြားသားတွေ အမြင်နဲ့ရေးထားတာက အများကြီး ကွာဟနေတယ်။ အဲဒါကြောင့် ဒါတွေကို အမှန်ကန် ဆုံးနဲ့ အကောင်းဆုံးဖြစ်အောင် ရေးသားနိုင်ဖို့အတွက် အခက်အခဲအများကြီး တွေ့ခဲ့ရပါတယ်။

မေး- အဆိုပြုလွှာ တင်သွင်းထားတဲ့ကာလမှာပေါ့။ အခုက တိုက်ပွဲတွေလည်း ဖြစ်ပွားနေတယ်ဆိုတော့လေ။ တိုက်ပွဲကြောင့်ဖြစ်ဖြစ်၊သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကြောင့် ပဲဖြစ်ဖြစ်၊ အဲဒီ စာရင်းထဲက တစ်ခုခု ထိခိုက်ပျက်စီး သွားခဲ့ရင် သူတို့ လာစစ်ဆေးတဲ့ အခါကျ တစ်ခုခုလွဲနေတာမျိုးပေါ့။အဲဒါက ဒီယူနက်စ်ကို ဝင်ရေး လုပ်ငန်း စဉ်ကို ဘယ်လိုမျိုး အနှောင့်အယှက် ဖြစ်စေနိုင်ပါသလဲ။
ဖြေ- အဲဒါတွေကတော့ ဘာနဲ့ သက်ဆိုင်သလဲဆိုတော့ Management ပိုင်းနဲ့ သက်ဆိုင်တယ်ပေါ့။ကမ္ဘာ့ ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်စာရင်းဝင်ဖို့အတွက် ကျွန်မတို့ကလည်း တစ်ဘက်က မြောက်ဦးနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ မြေပုံတွေ၊ အထောက်အထားတွေ၊ နောက်တစ်ခါ သမိုင်းဆိုင်ရာ အချက်အလက်တွေကို ရေးသား ပြုစုပြီးတော့မှ ခုနကပြောသလိုမျိုးပဲ ကျွန်မတို့မှာ တင်သွင်းထားတဲ့ သမိုင်းယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်စာရင်း ၂၅ ခုရှိပါတယ်။ အဲဒီ ထည့်သွင်းထားတာ တွေကို ဘယ်လို ထိန်းသိမ်းပြုပြင်မလဲဆိုတဲ့ Management Plan အပိုင်းပေါ့။အဲဒါတွေဟာ လည်းပဲ ကျွန်မတို့ ပြည်သူလူထုဟာ ဒီယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်တွေကို အမှန်တကယ် ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက် ချင်တဲ့ ဆန္ဒပေါ့။ ဒေသဆိုင်ရာ အာဏာပို်င်တွေက ဒါတွေကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ချင်တဲ့ ဆန္ဒ။အဲဒါတွေဟာ မိမိတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်ကို မိမိတို့က တန်ဖိုးထားစောင့်ရှောက်တယ်ဆိုမှ ကမ္ဘာကလည်း စောင့်ရှောက် မှာပေါ့။

မေး- ဟုတ်ကဲ့။ဒီ ဒေသခံတွေအနေနဲ့ရော ဘယ်လို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သင့်တယ်။ဆရာမတို့ လိုအဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ရော တခြားအဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ရော ဒီမြောက်ဦးဒေသကို ထိန်းသိမ်းသင့်သလဲ။ဘယ်လို ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်သင့်သလဲဆိုတာ သိပါရစေ။
ဖြေ- ဒီဒေသမှာ နေထိုင်နေတဲ့ ဒေသခံတွေကိုယ်တိုင်ကိုက မိမိတို့ဒေသမှာ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ၊ ဘယ်လို ရှိခဲ့တယ်။ ဘယ်လောက်ထိရှိခဲ့တယ်ဆိုတာ ပြည့်ပြည့်စုံစုံမသိကြဘူး။ ရခိုင်သမိုင်းကို ရခို်င်တွေက မသိတာပေါ့။ အဲဒါတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျွန်မတို့က ဒီမြောက်ဦးမှာ နေထိုင်နေတဲ့ သူတွေကို ဒါတွေဟာ ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်သင့်တယ်ဆိုတာ အသိပညာပေးဖို့လုပ်နေပါတယ်။ အသိပညာပေးတဲ့အပြင် အခြား ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်နဲ့ အမှိုက်စွန့်ပစ်မှုဟာလည်း ကျွန်မတို့တွေအတွက် အရမ်းအရေးကြီးပါတယ်။ဟိုက လာကြည့်ရှုတဲ့ အခါ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်ပဲတွေ့မလား။ အမှိုက်ပဲတွေ့မလားဆိုတာမျိုးပေါ့။ ဆိုတော့ အဲဒါ တွေက ကျွန်မတို့မှာ စိန်ခေါ်မှုတွေ ဖြစ်တယ်။နောက်တစ်ခုကတော့ ဒီဒေသအတွင်းမှာနေတဲ့ သူတွေသည် ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်တွေကို ချစ်မြတ်နိုးပြီးတော့ ဘယ်လို အက်ဥပဒေနဲ့ နေထိုင်သင့်လဲဆိုတာ သူတို့ကို သိသင့်တယ်။ဆိုတော့ နံပါတ်တစ်က မိမိတို့ရဲ့ သမိုင်းကိုသိဖို့ပေါ့။နံပါတ်နှစ်က အဲဒီ ယဉ်ကျေးမှု သမိုင်းဆိုင်ရာ အမွေအနှစ်တွေကို ချစ်မြတ်နိုးပြီး ထိန်းသိမ်းကာကွယ်စောင့်ရှောက်ဖို့ လိုပါတယ်။

မေး- မြောက်ဦးရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုမြေကို ဒေသခံတွေအနေနဲ့  ဘာကြောင့် ထိန်းသိမ်းဖို့ လိုအပ်တယ်ဆိုတာ ပြောပြပေးပါဦး။
ဖြေ- ကျွန်မတို့ ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်စာရင်းကို ဘာကြောင့် တင်သွင်းရသလဲ။အဲဒါအရေးကြီးတယ်။ မြောက်ဦးမှာ အဖိုးမဖြတ်နိုင်တဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်တွေ အများကြီးရှိတယ်။ဒါပေမယ့် ထိန်းသိမ်းစောင့် ရှောက်မှု အားနည်းတဲ့ အတွက်ကြောင့်မို့လို့ များပြားလှတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်တွေသည် တစ်ရက်ထက် တစ်ရက် ဆိုးရွားစွာ ပျက်စီးလာတယ်။ ရာသီဥတုကြောင့် ပျက်စီးတာရှိသလို၊ဒေသမှာ နေထိုင်တဲ့ လူတွေရဲ့ ဖျက်ဆီးမှု ကြောင့် ပျက်စီးတာရှိတယ်။ ကျွဲနွားတိရစ္ဆာန်ကြောင့် ပျက်စီးတာရှိသလို၊သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ် ကြောင့် ပျက်စီးသွားတာတွေရှိတယ်။ အဲဒီပျက်စီးလာတဲ့ အမွေအနှစ်တွေကို ကျွန်မတို့က ထိန်းသိမ်းစောင့် ရှောက်ပြီး နောင်လာနောင်သားတွေကို လက်ဆင့်ကမ်းဖို့အတွက် ဘယ်လို လုပ်ရမလဲဆိုတာ ကျွန်မတို့ဘက် ကစဉ်းစားပါတယ်။ ယူနက်စ်ကို ဝင်ခဲ့ရင် ကမ္ဘာလှည့် ခရီးသွားတွေ၊ ပြည်တွင်းပြည်ပ အဖွဲ့အစည်းတွေလာရောက် လည်ပတ်တဲ့အခါ ဒေသခံတွေ စီးပွားရေးကောင်းမွန်လာမယ်။အဲဒီ သမိုင်းအမွေအနှစ်ကပဲ ပြည်သူလူထု အတွက် စီးပွားရေးအခွင့်အလမ်းရလာမယ်။ဒါကြောင့် ဒီယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်မြေကို ထိန်းသိမ်းဖို့ လိုအပ် တာပေါ့။

မေး- ဆရာမတို့ ယူနက်စ်ကို ဝင်ရေးကြိုးပမ်းနေတဲ့ ကာလမှာပေါ့။အဓိက အဟန့်အတားတွေက ဘာတွေဖြစ်မလဲ။
ဖြေ- အဟန့်အတားဖြစ်နေတာကတော့ ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် စာရင်းဝင်ရေး မူကြမ်း တင်သွင်းဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့ အချိန်မှာပဲ ဒေသဖွံ့ဖြိုးရေးဆိုတဲ့ ခေါင်းစဉ်နဲ့ အစိုးရချပေးလိုက်တဲ့ ဘတ်ဂျက်တွေနဲ့ ဒေသဆိုင်ရာ အာဏာပို်င်တွေဟာ မြောက်ဦးမြို့မှာ ကွန်ကရစ်လမ်းတွေ အများကြီးကို နေ့ချင်းညချင်း ဖော်ဆောင်လာ တယ်။ ကျွန်မတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်နဲ့ ကွန်ကရစ်လမ်းနဲ့က စိန်ခေါ်မှု တစ်ခု ဖြစ်တယ်။ နောက်ထပ်တစ်ခုက ဒီယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် အဆောက်အအုံဆိုတဲ့နေရာမှာ ဒီနန်းတော်ကုန်း ပါမယ်။ နန်းတော်ကုန်ပေါ်မှာ လည်း ကွန်ကရစ်လမ်းတွေ ခင်းပြီးမှ ဖော်ဆောင် လာတာဟာလည်း ဒါသည် ယဉ်ကျေးမှုဒေသနယ်မြေအတွင်းမှာ မလုပ်သင့်တဲ့ ကိစ္စဖြစ်လာတယ်။ ဒီရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှု နယ်မြေနဲ့ ကွန်ကရစ်လမ်းက ဘယ်လိုမှမသင့်တော်ဘူး။ သဟဇာတ မဖြစ်ဘူးလို့ ကျွန်မတို့ မြင်တယ်။ ဆိုတော့ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်ကို ဘယ်လို ထိန်းသိမ်းရမလဲဆိုတာ မသိတဲ့ အစိုးရရဲ့ လုပ်ရပ်တွေကြောင့် မြေပြင်ပေါ်မှာလည်း ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွေ တစ်ရက်ထက် တစ်ရက် ပျက်စီးလာတယ်။

ဟုတ်ကဲ့၊အခုလို ဖြေကြားပေးတဲ့ အတွက် ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(ပြီး)

-------------------------------

Unicode:

“ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျကို ဘယျလိုထိနျးသိမျးရမလဲဆိုတာမသိတဲ့ အစိုးရရဲ့လုပျရပျတှကွေောငျ့ မွပွေငျပျေါမှာလညျး ယဉျကြေးမှု အမှအေနှစျတှေ တစျရကျထကျတစျရကျ ပကြျစီးလာတယျ။”

(မွောကျဦးရှေးဟောငျးယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ ဒသေထိနျးသိမျးစောငျ့ရှောကျရေးအဖှဲ့ ဥက်ကဌ ဒျေါခငျသနျး)

တှေ့ဆုံမေးမွနျးသူ-နောငျခိုငျအောငျ၊စိုးဇံအောငျ
နိရဉ်စရာ- ဒီဇငျဘာ၉/၂ဝ၁၉ ( ယဉျကြေးမှု အမှအေနှစျ)
 
အဖိုးမဖွတျနိုငျသညျ့ သမိုငျးယဉျကြေးမှု အမှအေနှစျမြားနှငျ့ တညျရှိပွီး ရခိုငျလူမြိုးတို့၏ နှလုံး သညျးပှတျဖွစျသညျ့ ရှေးဟောငျးမွို့တျော မွောကျဦးကို ကမ်ဘာ့ရှေးဟောငျးယဉျကြေးမှု အမှအေနှစျ စာရငျးဝငျရေးအတှကျ အဆိုပွုလှှာမူကွမျး MRAUK-U Nomination Dosseir For Inscription On the World Heritage List(2019)ကို စကျတငျ ဘာလ ၂၅ ရကျနေ့က ပွငျသစျနိုငျငံ ကမ်ဘာ့အမှအေနှစျရုံး UNESCO World Heritage Centre ကို တငျသှငျးခဲ့တယျလို့ သိရပါတယျ။ အဲဒီကိစ်စနဲ့ ပတျသကျပွီး မွောကျဦး ရှေးဟောငျးယဉျ ကြေးမှုအမှအေနှစျ ဒသေထိနျးသိမျးစောငျ့ရှောကျရေးအဖှဲ့ ဥက်ကဌ ဒျေါခငျသနျးနဲ့ နိရဉ်စရာ သတငျးဌာနက တှေ့ဆုံးမေးမွနျး ခဲ့တာကို တငျဆကျပေးခငြျပါတယျ။

မေး- ဆရာမတို့ မွောကျဦးကို ကမ်ဘာ့ရှေးဟောငျးယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျစာရငျး(UNESCO)ဝငျဖို့ အတှကျ အဆိုပွုလှှာမူကွမျးကို တငျသှငျးလိုကျတယျလို့ သိရပါတယျ။အဲဒါကို ဘယျလိုပုံစံမြိုးနဲ့ ဘယျနရောကို တငျသှငျး ခဲ့တယျဆိုတာ သိပါရစခေငျဗြာ။
ဖွေ- ကြှနျမတို့ မွောကျဦးကို ကမ်ဘာ့ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ စာရငျးတငျသှငျးဖို့အတှကျ ကျောမတီ (၁၆) အရငျဖှဲ့စညျးခဲ့တယျ။ ကျောမတီ ၁၆ ဖှဲ့ကနပွေီး မိမိတို့ သကျဆိုငျရာတာဝနျတှနေဲ့အတူ လုပျငနျးတှကေို ဆောငျရှကျကွရတယျ။ ဆိုတော့ ကျောမတီ ၁၆ ဖှဲ့ဟာ နှစျနှစျ အခြိနျယူခဲ့ရတာပေါ့။ ဆိုတော့ ၂ နှစျဆောငျ ရှကျခဲ့တဲ့ အခြိနျမှာ ကြှနျမတို့ လုပျငနျးတျောတျောမြားမြား ပွီးဆုံးခဲ့တယျလို့ ပွောရပါမယျ။ ပွီးရငျ Inventory စာရငျးကောကျယူတဲ့အခြိနျမှာ စစျပှဲတှေ စပွီးဖွစျတယျ။ စစျပှဲဖွစျတဲ့ကွားကမှ ကြှနျမတို့ အားစိုကျပွီး ဆောငျရှကျခဲ့တဲ့အတှကျ အဲဒီမူကွမျးဟာ ပွီးစီးခဲ့တယျ။ အဲဒီ အဆိုပွုလှှာမူကွမျး MRAUK-U Nomination Dosseir For Inscription On the World Heritage List(2019)ကို ကြှနျမတို့မှနျးထားတဲ့ စကျတငျဘာထဲ မှာပေါ့။ စကျတငျ ဘာလ ၂၅ ရကျနေ့က အဲဒီမူကွမျးကို  ပွငျသစျနိုငျငံ ကမ်ဘာ့အမှအေနှစျရုံး UNESCO World Heritage Centre ကို တငျသှငျးခဲ့ပါတယျ။

မေး- အဲဒီ အဆိုပွုလှှာ မူကွမျးတငျသှငျးတဲ့အခါပေါ့။ အဆငျ့ဆငျ့သှားရတာတှရှေိလား။ဘယျလိုမြိုးလဲ သိပါရစေ။
ဖွေ- အဆငျ့ဆငျ့ ဆိုတဲ့နရောမှာ အခုတော့ ဒီ အဆိုပွုလှှာမူကွမျးကတော့ အဆငျ့လိုကျ တငျသှငျးလို့ ပွီးသှားပွီ။သူတို့ ဒီ ဇနျနဝါရီလအကုနျ ဖဖျေောဝါရီလဆနျးပိုငျးအထိပေါ့။ အဲဒီအထိကို ကြှနျမတို့ တငျသှငျး လိုကျတဲ့ အဆိုပွုလှှာမူကွမျးမှာ လိုအပျခကြျတှေ ရှိနရေငျ သူတို့တှေ ထပျမံဖွညျ့စှကျခိုငျးတာတှေ ရှိမယျ။ နားမလညျတာတှေ ပွနျမေးတာမြိုးရှိမယျ။ အဲဒါတှအေတှကျ ကြှနျမတို့ဘကျက အဆငျသငျ့ ထပျမံပွငျဆငျ ထားရပါတယျ။သူတို့ ဇနျနဝါရီလအထိ မေးလို့ ပွီးသှားရငျဆိုရငျ၊ကြှနျမတို့ဘကျကလညျး ပွီးစီးအောငျ ဖွလေို့ပွီးသှားပွီ ဆိုလို့ရှိရငျ သူတို့ ဒီအဆငျပွတေဲ့ အခြိနျတစျခြိနျမှာ Torist တှအေနနေဲ့ လာပွီးတော့မှ လာကွညျ့ပါမယျ။ လာကွညျ့တဲ့ အခြိနျမှာတော့ ဘယျသူမှ သိလိုကျမှာမဟုတျဘူး။ ပွီးတော့ ၂ဝ၂ဝ သွဂုတျ မဟုတျရငျ  စကျတငျဘာလောကျမှာပေါ့။ သူတို့တှေ တရားဝငျလာပွီးတော့ စစျပါမယျ။တရားဝငျ လာစစျတဲ့ အခြိနျကမြှ သူတို့တှေ ပွညျသူလူထုကို တှေ့ဆုံပါမယျ။ ရဟနျး၊သံဃာတှကေို သူတို့ တှေ့ဆုံပါမယျ။နောကျ CSO အဖှဲ့စညျး တှေ၊အာဏာပိုငျအဖှဲ့အစညျးတှေ၊လူထုအလှှာပေါငျးစုံကို သူတို့တှေ့ဆုံမှာဖွစျပါတယျ။ ပွီးတော့ ၂ဝ၂၁ ပေါ့။ ဇူလိုငျလလောကျမှာမှ တရုတျနိုငျငံမှာ ကငြျးပမယျ့ ၄၄ ကွိမျမွောကျ ကမ်ဘာ့ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ ညီလာခံမှာ မွောကျဦးကို ကမ်ဘာ့ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ စာရငျးတငျသငျ့မတငျသငျ့ မဲခှဲပွီးတော့ သူတို့ ဆုံးဖွတျကွမှာပါ။အဲဒီအခါမှ ဝငျ၊မဝငျ သိရပါမယျ။

မေး- အဲဒီတငျသှငျးလိုကျတဲ့ အဆိုပွုလှှာမူကွမျးမှာ သမိုငျးအမှအေနှစျ အရအေတှကျပေါ့နျော။အဲဒါ ဘယျနှစျမြိုးလောကျ ထညျ့သှငျးထားပါသလဲ။
ဖွေ- ကြှနျမတို့ ကမ်ဘာယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျစာရငျး တငျသှငျးတဲ့အခါ ဒီမွောကျဦးမှာရှိတဲ့ ရှေးဟောငျး အဆောကျအအုံ၊ ရှေးဟောငျး ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ ခေါငျးစဉျပေါငျးပေါ့နျော။ ခေါငျးစဉျပေါငျး ၂၅ ခုကို ထညျ့သှငျးထားပါတယျ။ကြှနျမတို့ တငျပွမယျဆိုရငျ ဘုရားပုထိုးတှေ၊ ကြုံးတှပေါမယျ။တံတိုငျးတှပေါမယျ။ နနျးရာကုနျးပါမယျ။ တံခါးတှပေါတယျ။မွောကျဦးခတျေထှနျးကားတုနျးက ဖောငျတျောတှေ၊ ဆိပျကမျးတှပေါမယျ။ ဆိုတော့ ကြှနျမတို့ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ ခေါငျးစဉျပေါငျး ၂၅ မြိုးကို ကြှနျမတို့ စာရငျး တငျသှငျးခဲ့ပါတယျ။

မေး- ဆရာမတို့ မွောကျဦးကို ယူနကျစျကို ဝငျရေးအတှကျ ၂ဝ၁၇ ကပဲ စတငျကွိုးပမျးလာကွတာပေါ့နျော။ အဲတော့ အခု အဆိုပွုလှှာမူကွမျး မတငျသှငျးခငျ ကွားကာလမှာ လုပျငနျးစဉျအတှကျ ဘယျလို အခကျအခဲ မြိုးကွုံတှေ့ခဲ့ရပါသလဲ။
ဖွေ- ကွုံခဲ့ရတာကတော့ အမြားကွီးပေါ့။အခကျအခဲတှကေ တျောတျောမြားခဲ့ပါတယျ။မြားခဲ့တယျဆိုတာက ကြှနျမတို့ ရခိုငျနဲ့ ပတျသကျတဲ့ သမိုငျးအမှအေနှစျတှကေို ရေးတော့မယျဆိုရငျ၊ ရခိုငျနဲ့ပတျသကျတဲ့ စာအုပျစာတမျး၊စာပတှေကေ အရမျးကို ရှားပါတယျ။ရှားပါးတော့ စာပတှေကေို ကိုးကားရမယျလို့ ဆိုတဲ့အခါ နိုငျငံခွားက ရေးထားတဲ့ စာရေးဆရာတှပေေါ့။ သူတို့တှကေ သူတို့အမွငျတှနေဲ့ ရေးထားတဲ့ စာအုပျတှကေို ကိုးကားတဲ့အခါ တကယျ့မွပွေငျနဲ့ ရခိုငျ့ထုံးဓလေ့နဲ့ ကှာနတောကို တှေ့ရတယျ။ နောကျထပျ အခကျအခဲတှကေ မွနျမာနိုငျငံမှာ ရခိုငျသမိုငျးနဲ့ ပတျသကျပွီး သသေခြောခြာ ပွုစုထားတဲ့ သမိုငျးကလညျး မရှိဘူး။ မွပွေငျနဲ့၊တကယျ့သမိုငျးက ဆိုတာနဲ့၊နိုငျငံခွားသားတှေ အမွငျနဲ့ရေးထားတာက အမြားကွီး ကှာဟနတေယျ။ အဲဒါကွောငျ့ ဒါတှကေို အမှနျကနျ ဆုံးနဲ့ အကောငျးဆုံးဖွစျအောငျ ရေးသားနိုငျဖို့အတှကျ အခကျအခဲအမြားကွီး တှေ့ခဲ့ရပါတယျ။

မေး- အဆိုပွုလှှာ တငျသှငျးထားတဲ့ကာလမှာပေါ့။ အခုက တိုကျပှဲတှလေညျး ဖွစျပှားနတေယျဆိုတော့လေ။ တိုကျပှဲကွောငျ့ဖွစျဖွစျ၊သဘာဝဘေးအန်တရာယျကွောငျ့ ပဲဖွစျဖွစျ၊ အဲဒီ စာရငျးထဲက တစျခုခု ထိခိုကျပကြျစီး သှားခဲ့ရငျ သူတို့ လာစစျဆေးတဲ့ အခါကြ တစျခုခုလှဲနတောမြိုးပေါ့။အဲဒါက ဒီယူနကျစျကို ဝငျရေး လုပျငနျး စဉျကို ဘယျလိုမြိုး အနှောငျ့အယှကျ ဖွစျစနေိုငျပါသလဲ။
ဖွေ- အဲဒါတှကေတော့ ဘာနဲ့ သကျဆိုငျသလဲဆိုတော့ Management ပိုငျးနဲ့ သကျဆိုငျတယျပေါ့။ကမ်ဘ်ဘာ့ ယဉျကြေးမှု အမှအေနှစျစာရငျးဝငျဖို့အတှကျ ကြှနျမတို့ကလညျး တစျဘကျက မွောကျဦးနဲ့ ပတျသကျတဲ့ မွပေုံတှေ၊ အထောကျအထားတှေ၊ နောကျတစျခါ သမိုငျးဆိုငျရာ အခကြျအလကျတှကေို ရေးသား ပွုစုပွီးတော့မှ ခုနကပွောသလိုမြိုးပဲ ကြှနျမတို့မှာ တငျသှငျးထားတဲ့ သမိုငျးယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျစာရငျး ၂၅ ခုရှိပါတယျ။ အဲဒီ ထညျ့သှငျးထားတာ တှကေို ဘယျလို ထိနျးသိမျးပွုပွငျမလဲဆိုတဲ့ Management Plan အပိုငျးပေါ့။အဲဒါတှဟော လညျးပဲ ကြှနျမတို့ ပွညျသူလူထုဟာ ဒီယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျတှကေို အမှနျတကယျ ထိနျးသိမျးစောငျ့ရှောကျ ခငြျတဲ့ ဆန်ဒပေါ့။ ဒသေဆိုငျရာ အာဏာပျိုငျတှကေ ဒါတှကေို ထိနျးသိမျးစောငျ့ရှောကျခငြျတဲ့ ဆန်ဒ။အဲဒါတှဟော မိမိတို့ရဲ့ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျကို မိမိတို့က တနျဖိုးထားစောငျ့ရှောကျတယျဆိုမှ ကမ်ဘာကလညျး စောငျ့ရှောကျ မှာပေါ့။

မေး- ဟုတျကဲ့။ဒီ ဒသေခံတှအေနနေဲ့ရော ဘယျလို ထိနျးသိမျးစောငျ့ရှောကျသငျ့တယျ။ဆရာမတို့ လိုအဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့ရော တခွားအဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့ရော ဒီမွောကျဦးဒသေကို ထိနျးသိမျးသငျ့သလဲ။ဘယျလို ပူးပေါငျးဆောငျရှကျသငျ့သလဲဆိုတာ သိပါရစေ။
ဖွေ- ဒီဒသေမှာ နထေိုငျနတေဲ့ ဒသေခံတှကေိုယျတိုငျကိုက မိမိတို့ဒသေမှာ ယဉျကြေးမှုဆိုငျရာ၊ ဘယျလို ရှိခဲ့တယျ။ ဘယျလောကျထိရှိခဲ့တယျဆိုတာ ပွညျ့ပွညျ့စုံစုံမသိကွဘူး။ ရခိုငျသမိုငျးကို ရချိုငျတှကေ မသိတာပေါ့။ အဲဒါတှနေဲ့ပတျသကျပွီး ကြှနျမတို့က ဒီမွောကျဦးမှာ နထေိုငျနတေဲ့ သူတှကေို ဒါတှဟော ထိနျးသိမျး စောငျ့ရှောကျသငျ့တယျဆိုတာ အသိပညာပေးဖို့လုပျနပေါတယျ။ အသိပညာပေးတဲ့အပွငျ အခွား ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျနဲ့ အမှိုကျစှနျ့ပစျမှုဟာလညျး ကြှနျမတို့တှအေတှကျ အရမျးအရေးကွီးပါတယျ။ဟိုက လာကွညျ့ရှုတဲ့ အခါ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျပဲတှေ့မလား။ အမှိုကျပဲတှေ့မလားဆိုတာမြိုးပေါ့။ ဆိုတော့ အဲဒါ တှကေ ကြှနျမတို့မှာ စိနျချေါမှုတှေ ဖွစျတယျ။နောကျတစျခုကတော့ ဒီဒသေအတှငျးမှာနတေဲ့ သူတှသေညျ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျတှကေို ခစြျမွတျနိုးပွီးတော့ ဘယျလို အကျဥပဒနေဲ့ နထေိုငျသငျ့လဲဆိုတာ သူတို့ကို သိသငျ့တယျ။ဆိုတော့ နံပါတျတစျက မိမိတို့ရဲ့ သမိုငျးကိုသိဖို့ပေါ့။နံပါတျနှစျက အဲဒီ ယဉျကြေးမှု သမိုငျးဆိုငျရာ အမှအေနှစျတှကေို ခစြျမွတျနိုးပွီး ထိနျးသိမျးကာကှယျစောငျ့ရှောကျဖို့ လိုပါတယျ။

မေး- မွောကျဦးရှေးဟောငျးယဉျကြေးမှုမွကေို ဒသေခံတှအေနနေဲ့  ဘာကွောငျ့ ထိနျးသိမျးဖို့ လိုအပျတယျဆိုတာ ပွောပွပေးပါဦး။
ဖွေ- ကြှနျမတို့ ကမ်ဘာ့ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျစာရငျးကို ဘာကွောငျ့ တငျသှငျးရသလဲ။အဲဒါအရေးကွီးတယျ။ မွောကျဦးမှာ အဖိုးမဖွတျနိုငျတဲ့ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျတှေ အမြားကွီးရှိတယျ။ဒါပမေယျ့ ထိနျးသိမျးစောငျ့ ရှောကျမှု အားနညျးတဲ့ အတှကျကွောငျ့မို့လို့ မြားပွားလှတဲ့ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျတှသေညျ တစျရကျထကျ တစျရကျ ဆိုးရှားစှာ ပကြျစီးလာတယျ။ ရာသီဥတုကွောငျ့ ပကြျစီးတာရှိသလို၊ဒသေမှာ နထေိုငျတဲ့ လူတှရေဲ့ ဖကြျဆီးမှု ကွောငျ့ ပကြျစီးတာရှိတယျ။ ကြှဲနှားတိရစ်ဆာနျကွောငျ့ ပကြျစီးတာရှိသလို၊သဘာဝ ဘေးအန်တရာယျ ကွောငျ့ ပကြျစီးသှားတာတှရှေိတယျ။ အဲဒီပကြျစီးလာတဲ့ အမှအေနှစျတှကေို ကြှနျမတို့က ထိနျးသိမျးစောငျ့ ရှောကျပွီး နောငျလာနောငျသားတှကေို လကျဆငျ့ကမျးဖို့အတှကျ ဘယျလို လုပျရမလဲဆိုတာ ကြှနျမတို့ဘကျ ကစဉျးစားပါတယျ။ ယူနကျစျကို ဝငျခဲ့ရငျ ကမ်ဘာလှညျ့ ခရီးသှားတှေ၊ ပွညျတှငျးပွညျပ အဖှဲ့အစညျးတှလောရောကျ လညျပတျတဲ့အခါ ဒသေခံတှေ စီးပှားရေးကောငျးမှနျလာမယျ။အဲဒီ သမိုငျးအမှအေနှစျကပဲ ပွညျသူလူထု အတှကျ စီးပှားရေးအခှငျ့အလမျးရလာမယျ။ဒါကွောငျ့ ဒီယဉျကြေးမှု အမှအေနှစျမွကေို ထိနျးသိမျးဖို့ လိုအပျ တာပေါ့။

မေး- ဆရာမတို့ ယူနကျစျကို ဝငျရေးကွိုးပမျးနတေဲ့ ကာလမှာပေါ့။အဓိက အဟနျ့အတားတှကေ ဘာတှဖွေစျမလဲ။
ဖွေ- အဟနျ့အတားဖွစျနတောကတော့ ကမ်ဘာ့ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ စာရငျးဝငျရေး မူကွမျး တငျသှငျးဖို့ ကွိုးစားနတေဲ့ အခြိနျမှာပဲ ဒသေဖှံ့ဖွိုးရေးဆိုတဲ့ ခေါငျးစဉျနဲ့ အစိုးရခပြေးလိုကျတဲ့ ဘတျဂကြျတှနေဲ့ ဒသေဆိုငျရာ အာဏာပျိုငျတှဟော မွောကျဦးမွို့မှာ ကှနျကရစျလမျးတှေ အမြားကွီးကို နေ့ခငြျးညခငြျး ဖျောဆောငျလာ တယျ။ ကြှနျမတို့ရဲ့ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျနဲ့ ကှနျကရစျလမျးနဲ့က စိနျချေါမှု တစျခု ဖွစျတယျ။ နောကျထပျတစျခုက ဒီယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျ အဆောကျအအုံဆိုတဲ့နရောမှာ ဒီနနျးတျောကုနျး ပါမယျ။ နနျးတျောကုနျပျေါမှာ လညျး ကှနျကရစျလမျးတှေ ခငျးပွီးမှ ဖျောဆောငျ လာတာဟာလညျး ဒါသညျ ယဉျကြေးမှုဒသေနယျမွအေတှငျးမှာ မလုပျသငျ့တဲ့ ကိစ်စဖွစျလာတယျ။ ဒီရှေးဟောငျးယဉျကြေးမှု နယျမွနေဲ့ ကှနျကရစျလမျးက ဘယျလိုမှမသငျ့တျောဘူး။ သဟဇာတ မဖွစျဘူးလို့ ကြှနျမတို့ မွငျတယျ။ ဆိုတော့ ယဉျကြေးမှုအမှအေနှစျကို ဘယျလို ထိနျးသိမျးရမလဲဆိုတာ မသိတဲ့ အစိုးရရဲ့ လုပျရပျတှကွေောငျ့ မွပွေငျပျေါမှာလညျး ယဉျကြေးမှု အမှအေနှစျတှေ တစျရကျထကျ တစျရကျ ပကြျစီးလာတယျ။
ဟုတျကဲ့၊အခုလို ဖွကွေားပေးတဲ့ အတှကျ ကြေးဇူးတငျပါတယျ။

(ပွီး)